KADIZADELİLER HAREKETİ: OSMANLI'DA CEMAATLEŞMENİN ETKİLERİ

Osmanlı tarihine bakıldığı vakit 17. yüzyıl başlarında büyük bir değişim geçirmeye başlamıştır. Bu değişimin ilk başında hanedanda ortaya çıkan erkek krizidir. Erkek krizinin çözüme kavuşturulması ile hanedan üyeleri yeniden toparlanmış ve aile içinde birtakım değişiklikler meydana gelerek bir düzenlemeye gidilmiştir.

Bu düzenleme ile birlikte büyük şehzadeler sancağa çıkmaya başlamış ve eskiden uygulanan bazı hanedan kuralları terk edilmeye başlanmıştır. Hanedanın kendini toparlamasından sonra ise Kadızadeliler isminde bir grup İstanbul'a gelerek saray çevresinde bulunmuş ve akabinde birtakım dini hareketler başlamıştır.

Kadızadeliler denilen bir grubun yavaş yavaş ortaya çıkmasıyla beraber neredeyse 17.yy başlarından başlayıp yüzyıl sonlarına kadar sürecek bir dönemi kapsar. Bu döneme kadar süregelen halkın kendi dini Kadızadeliler denilen grubun yavaş yavaş devleti ele geçirerek bir nevi kendi dini görüşlerini dayatması meselesi vardır. Bu durum medreseden çıkan bir talebenin biraz daha radikal denilebilecek bir din görüşünü dayatması olarak yorumlanabilir. Dışarıdan bakıldığı zaman hemen hızlı gibi yayıldığı görünse de aslında yavaş yavaş ve herkesi inandırmaya çalışarak yapmışlardır. Devlet kademelerine yavaş yavaş girip en son ulaşılabilecek camiiler olan Fatih, Sultanahmet ve Ayasofya Camilerinde vaiz olarak görev yapıp halkı fikirlerini aşılayarak onları da inandırmaya çalışmışlardır. Hatta bu durum sadece halkı değil neredeyse devlet erkânını bile etkilemiştir. O dönemlere baktığımız zaman Köprülüler devrinde Kadızadelilerin buraya kadar yükseldiği ve padişahı etkilemeye çalıştığı bile görülmektedir. Bunlardan daha da ileri giderek devlet kademelerine kendi adamlarını yerleştirerek devletteki liyakat sistemini bozup kendi adamlarıyla iş yapmaya başlamışlardı. Bu durum neticesinde devlet işlerinde aksamalar meydana gelip bürokrasiyi hem tıkayıp hem de bozarak işleri yapamaz hale getirmeye çalışıyorlardı.

O dönemlerdeki şeyhülislamlar bunlardan olmadığı için Kadızadeliler atamalar konusunda şeyhülislamında görevden alınmasını talep etmesine rağmen bu konuda pek başarılı oldukları söylenemez ama şeyhülislamın yanına yaklaşacak kadar girdikleri söylenebilir. Böyle bir durumda görülüyor ki Kadızadeliler denilen grup devlet kademelerini yavaş yavaş ele geçirerek aslında Osmanlı Devleti’nin gündelik yaşamını değil; neredeyse sosyal ve siyasi yapısını da ele geçirerek büyük bir hareket gerçekleştirmişlerdir. Bunlara ek olarak da o dönemlerde ayrıca Sabetaycılık durumu da ortaya çıkarak bir nevi hem Osmanlı İslam’ında hem de Osmanlı Yahudiliğinde değişim hareketleri gözükmüştür. Sabetaycılık günümüze kadar devam eden bir durum iken, Kadızadeliler sadece bir yüzyılı etkileyecek kadar faaliyet gösterebilmiştir. Ama bu durumda daha sonra Osmanlı dünyasında farklı fikir ve görüşlerin de ortaya çıkmasına zemin hazırladı diyebiliriz.