Her güzel şeyin, bir sonu vardır. Onun YOK! 20. yüzyılın ortalarında geliştirilmiş ve o zamandan beri çeşitli endüstriyel ve ticari ürünlerde kullanılmaya başlanan PFAS (Per- ve Polifluoroalkil Maddeler), yüksek düzeyde flor atomları ile karbon atomları arasındaki güçlü bağlar nedeniyle dayanıklı ve stabil yapıya sahip sentetik kimyasallardır.
Bu özellikleri nedeniyle su, yağ ve leke tutmayan yüzey kaplamaları, yangın söndürücüler, tekstil ürünleri, gıda ambalajları, mutfak eşyaları ve birçok endüstriyel uygulamada yaygın olarak kullanılır.
PFAS bileşikleri, dağılımları için uygun koşulların oluştuğu durumlarda çevrede oldukça hareketli davranabilirler. Hava, su ve toprak yoluyla taşınabilen bu kimyasallar, özellikle suda çözünürlükleri nedeniyle yeraltı ve yüzey sularında daha kolay yayılım gösterebilir. Atmosferdeki PFAS partikülleri yağmurla yüzey sularına taşınabilirken, topraktan yeraltı sularına sızarak geniş alanlara yayılabilirler. Bu yayılma özellikleri, PFAS'ın global ölçekte çevresel bir sorun haline gelmesinde önemli bir rol oynamıştır. PFAS bileşikleri, karbon-flor bağlarının gücü nedeniyle doğada oldukça kalıcıdır. Bu bağlar, PFAS'ın biyolojik, kimyasal ve fiziksel bozunmaya karşı dirençli olmasını sağlar. Bu nedenle, PFAS doğada çok uzun süre kalabilir ve biyobirikim gösterebilir. Ayrıca, besin zinciri boyunca taşınarak canlılarda birikebilir ve zamanla yüksek toksik konsantrasyonlara ulaşabilir. Karbon-flor bağının gücü nedeniyle bozunmaya karşı dirençli olan bu kimyasalların arıtımları/giderimleri de bir hayli maliyetlidir. Granüler aktif karbon (GAC) filtreler, ozon, UV ışınımı ve hidrojen peroksit kullanımı, ters ozmoz ve nanofiltrasyon gibi membran teknolojileri, PFAS bileşiklerini sudan ayırmada etkilidir. Ancak, bu yöntemler yüksek enerji tüketimi ister ve maliyetlidir.
PFAS'dan bu kadar bahsetmişken, insan sağlığı üzerindeki etkisinden bahsetmemek olmaz.
PFAS'ın karaciğer, hormon sistemi, kanser, bağışıklık sistemi ve metaboliik bozukluklar üzerinde ciddi negatif etkileri olduğu saptanmıştır. İnsan sağlığı üzerine olan etkilerini daha detaylı açıklayacak olursak;
Karaciğer :
PFAS maruziyeti, karaciğer enzimlerinde değişikliklere neden olabilir. Yüksek PFAS seviyeleri karaciğer fonksiyonlarını bozabilir ve bu da hepatit ve karaciğer yağlanması gibi karaciğer hastalıklarına yol açabilir.
Yapılan çalışmalarda, PFAS maruziyetinin serum kolesterol seviyelerini artırabileceği ve bu durumun kalp-damar hastalıkları riskini yükseltebileceği bulunmuştur.
Hormon Sistemi ve Endokrin Bozukluklar:
PFAS, endokrin sistemini bozarak hormon dengesizliklerine yol açabilir. Bu durum, tiroid hormonlarının üretimini ve işlevini etkileyebilir.
PFAS'ın tiroid fonksiyonlarına olumsuz etkisi, hipotiroidizm gibi tiroid hastalıklarına neden olabilir.
Üreme ve Gelişim:
PFAS maruziyeti, üreme sağlığını olumsuz etkileyebilir. Bu durum, kadınlarda doğurganlık sorunlarına, erkeklerde ise sperm kalitesinde düşüşe neden olabilir.
Gebelikte PFAS maruziyeti, fetüsün büyüme ve gelişimini olumsuz etkileyebilir. Düşük doğum ağırlığı, erken doğum ve preeklampsi riskinin artması bu etkiler arasındadır.
PFAS maruziyeti, çocukların bağışıklık sistemini zayıflatarak aşıların etkinliğini azaltabilir.
Kanser:
PFAS, kanserojen olma potansiyeline sahiptir. Özellikle PFOA ve PFOS, böbrek kanseri ve testis kanseri ile ilişkilendirilmiştir.
Yapılan araştırmalar, PFAS maruziyetinin diğer kanser türleri (mesane, prostat, pankreas vb.) ile ilişkili olabileceğini göstermektedir.
Bağışıklık Sistemi:
PFAS, bağışıklık sistemini zayıflatarak vücudun enfeksiyonlara karşı savunma mekanizmasını olumsuz etkileyebilir.
Bağışıklık yanıtlarının zayıflaması, hastalıklara karşı daha savunmasız hale gelmeye yol açabilir.
Metabolik Bozukluklar:
PFAS maruziyeti, obezite ve metabolik sendrom riskini artırabilir. Vücutta yağ metabolizmasını etkileyerek kilo alımına ve insülin direncine neden olabilir.
Ayrıca, diyabet gelişme riskini de artırabilir.
Diğer Sağlık Etkileri:
PFAS maruziyeti, böbrek fonksiyonlarında bozulmalara yol açabilir ve böbrek hastalıkları riskini artırabilir.
Çocuklarda gelişimsel gecikmeler, davranışsal ve nörogelişimsel bozukluklar (örneğin, dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu - DEHB) ile ilişkilendirilmiştir.
PFAS'ın çevresl etkileri ise temelde 'kalıcılık' ve 'biyobirikim' olarak ele alınabilir. PFAS bileşikleri doğada çok uzun süreler bozunum gerçekleştirmeden kalabilir ve taşınımının da mümkün olması sebebiyle uzun süreli ve geniş ölçekli bir insan ve çevre sağlığı tehdidi olarak kabul edilir. Bununla birlikte, besin zinciri boyunda birikebilmesi, yüksek trofik seviyelerde bulunan canlılarda daha yüksek konsantrasyonlarda bulunacağına işaret ediyor.
PFAS'ın günlük hayatımızın neresinde olduğunu ise aşağıda yazmış olduğum kullanım alanlarından okuyabilirsiniz.
Yağ ve Su İtici Maddeler: PFAS'ler, tekstil ürünlerine, kağıt ve karton kaplamalarına, döşeme malzemelerine ve diğer ürünlere yağ ve su iticilik sağlamak için kullanılır. Bu, yağ gresi ve suya dayanıklı giysiler, dış ceketler, çadırlar, halılar, kâğıt bardaklar ve karton kutular gibi ürünlerde yaygın olarak görülür.
Tekstil Ürünleri: PFAS'ler, yağ ve su iticilik özellikleri nedeniyle dış giyim, spor giysileri, ayakkabılar, halılar ve mobilya gibi birçok tekstil ürününde kullanılır. Bu, ürünlerin su veya yağa maruz kaldığında dış yüzeylerinde bir damla oluşturarak sıvının kolayca akmasını sağlar. Aynı zamanda lekelerin ve kirin ürünlerin yüzeyine nüfuz etmesini engeller.
Kağıt ve Karton Ürünleri: PFAS'ler, kâğıt bardaklar, karton kutular, fast food ambalajları ve pişirme kağıtları gibi ürünlerin yüzeylerine uygulanabilir. Bu, ürünlerin yağ veya sıvıya karşı dayanıklılığını artırır, sızıntıyı önler ve ürünlerin daha uzun süre dayanmasını sağlar.
Pişirme Ekipmanları: Non-stick tavalar ve pişirme ekipmanları genellikle PFAS kaplamalarıyla kaplanır. Bu kaplama, yiyeceklerin yapışmasını önler ve temizliği kolaylaştırır. Aynı zamanda yağ veya yağsız pişirme için ideal bir yüzey sağlar.
Otomobil ve Ulaşım Endüstrisi: Otomobil içleri ve dışları, uçak koltukları ve diğer ulaşım ekipmanları, PFAS kaplamaları ile işlenir. Bu, su, yağ, kir ve diğer kirleticilerin temizlenmesini kolaylaştırır ve ürünlerin dayanıklılığını artırır.
Mutfak Ekipmanları ve Ambalaj Malzemeleri: Mutfak eşyaları, özellikle plastik kaplamalı kağıt ve karton ambalajlar, genellikle PFAS'ler içerir. Bu, ürünlerin kullanım ömrünü artırırken sıvı sızıntısını önler ve temizliği kolaylaştırır.
Non-Stick Tavalar ve Pişirme Ekipmanları: PFAS'ler, anti yapışma özellikleri nedeniyle pişirme ekipmanlarında ve non-stick tavaların kaplamasında kullanılır. Bu, yemek yaparken veya pişirirken yiyeceklerin yapışmasını önlemek için yaygın bir uygulamadır.
Yangın Söndürme Köpükleri: PFAS'ler, yangın söndürme köpüklerinde kullanılan etkili bir bileşen olarak görev yapar. Yangın söndürme köpükleri, endüstriyel kazalar, yangınlar ve diğer acil durumlar için kullanılır.
Elektronik Ürünler: Bazı elektronik ürünler, özellikle yarı iletken üretiminde, yarı iletkenlerin yüzeylerine PFAS içeren bileşiklerin uygulanmasıyla su iticilik ve kirlenmeyi önleme özelliklerine sahip olabilir.
Ambalaj Malzemeleri: Yiyecek ve içecek ambalajında kullanılan kâğıt, karton ve plastik kaplamalarda PFAS'ler bulunabilir. Bu, ürünlerin dayanıklılığını artırabilir ve sızıntıyı önleyebilir.
Boya ve Kaplamalar: PFAS'ler, dış cephelerde, otomobil kaplamalarında ve endüstriyel ekipmanlarda dayanıklılığı artırmak için boya ve kaplamalarda kullanılır.
Comments